Rzecz będzie o grupie zegarów z drugiej połowy osiemnastego wieku odróżniających się pewną dziwną właściwością: można wyłączyć repetycję a zegar nadal będzie wybijał godziny i kwadranse. 

Nie jest to powszechnie stosowane rozwiązanie. Zazwyczaj możliwe jest tylko wyłączenie automatycznej sygnalizacji dźwiękowej zegara.

Zegary z funkcją wyłączania kwadransów mają także możliwość wyłączania automatycznego wybijania godzin/kwadransów. Zatem, są następujące możliwości konfiguracji:

  • • automatyczne wybijanie godzin/kwadransów i repetycja,
  • • automatyczne wybijanie godzin/kwadransów i wyłączona repetycja,
  • • wyłączone automatyczne wybijanie godzin/kwadransów i włączona repetycja (przydatne, gdy dzwonek zegara może przeszkadzać w czasie snu, ale repetycja może być przydatna, gdy ciemną nocą chce się sprawdzić, która jest godzina),
  • • wyłączone wybijanie automatyczne i repetycja.

Budowa przełączników kwadransów i dzwonienia.


Elementami wykonawczymi przełączników są dźwignie (na tej samej osi, co wskazówki przełączników) umieszczone za tarczą zegarową.


Dźwignie przełączników są wykonane z drutu stalowego lub płaskownika mosiężnego i są bardzo fantazyjnie powyginane. 

Owe wygięcia są konieczne, by koniec dźwigni zablokował odpowiedni element mechanizmu dzwonienia w pozycji “bez repetycji” i “bez dzwonienia”, i jednocześnie nie stanowił przeszkody dla prawidłowej pracy mechanizmu zegarowego w pozycji “repetycja”i “dzwonienie”.  Zdarza się, że właściwe ustawienie tych dźwigni jest dosyć skomplikowane.




Położenie przełączników/dźwigien w pozycji “repetycja”  i “dzwonienie”. Najdalej, jak to możliwe, od innych elementów mechanizmu zegarowego.

Położenie przełączników/dźwigien w pozycji “bez repetycji” i “bez dzwonienia”. 

Zablokowany jest pręt ręcznego uruchamiania repetycji i zablokowany jest włącznik automatycznego bicia kwadransów,

 i w konsekwencji bicia godzin.

2005                    2023

©Copyright Zbigniew Roman, kontakt

Zapas chodu - okres przez jaki zegar odmierza czas po pełnym nakręceniu sprężyny napędowej.

 

Grand sonnerie - na każdy kwadrans sygnalizowany jest kwadrans i godzina. Najpierw kwadrans a następnie godzina na dzwonkach o różnej wysokości dźwięku.

 

Zegary tej grupy to rodzaj skrzynkowego zegara stołowego wykreowanego w kręgu niemieckiego zegarmistrzostwa około połowy XVIII wieku. 

Były także bardzo popularne w Polsce, zapewne za sprawą takich zegarmistrzów z kręgu niemieckiego przybyłych do Polski, jak Franciszek Kranz i Jan Gotfryd Krosz, którzy znaleźli wielu lokalnych naśladowców.


Były wzorowane na angielskich zegarach (tzw. bracket clock).


Analogie w obrębie tarczy zegarowej: 

  • • charakterystyczne tarczki regulacyjne umieszczone w półkolistym zwieńczeniu,
  • • ażurowe dekoracje,
  • • pseudo wahadełko widoczne w otworze tarczy zegarowej.


Analogie konstrukcji skrzynki:

  • • proporcje skrzynki,
  • • charakterystyczne zwieńczenie skrzynki w formie kopulastego, schodkowego dachu,
  • • otwory przednie i boczne przeszklone lub wypełnione mosiężnymi ażurami,
  • • okucia skrzynki - mosiężne nóżki i takiż uchwyt zwieńczający.


Stylistyka elementów zdobniczych zmieniała się. Zegary zbudowane bliżej połowy XVIII wieku mają zdobnictwo typu rokokowego, a bliżej końca wieku dominuje styl klasycystyczny.


Mechanizm zegarowy zbudowany według tradycyjnych rozwiązań konstrukcyjnych zegarmistrzostwa niemieckiego z podstawową cechą jaką jest dobowy zapas chodu (w przeciwieństwie do angielskich, które są co najmniej tygodniowe).


Zegary, którymi tu się zajmuję mają mechanizmy z dzwonieniem kwadransowym występującym w dwu wersjach: podstawowe wydzwanianie kwadransów i grand sonnerie. W obydwu przypadkach repetycja powtarza kwadranse i godziny (w tej kolejności) na osobnych dzwonkach

Zegar w typie angielskim (praktycznie kopia), Christian G. Gerhart, Wrocław, I poł. XVIII wieku.

Tarczka z lewej strony to regulacja szybkości chodu zegara, z prawej przełącznik dzwonienia.

 

W tym zegarze, wzorem angielskich rozwiązań, w plakiecie w zwieńczeniu zegara umieszczono przełącznik bicia automatycznego. Przełącznik kwadransów został zredukowany do dyskretnej postaci N-R (Nicht-Repetirt) nad oznaczeniem 60/12.

 

Repetycja to powtórzenie przez zegar sygnalizacji dźwiękowej, która była wykonana jako ostatnia przez mechanizm zegarowy. Repetycja jest powodowana przez użytkownika, zwykle poprzez pociągnięcie za sznurek wychodzący poza obudowę zegara. W efekcie można się dowiedzieć, która jest godzina w razie niemożliwości odczytania jej z tarczy zegarowej. Odczyt taki ma ograniczoną dokładność wynikającą z częstotliwości sygnalizacji dźwiękowej zegara. W przypadku grupy zegarów, o których tutaj mowa, dokładność jest w zakresie kwadransa, bowiem te zegary sygnalizują pełną godzinę i poszczególne kwadranse (pierwszy kwadrans - jedno uderzenie, drugi - dwa itd.).  Zatem, można się dowiedzieć, że aktualny czas jest, przykładowo, w przedziale między 2.30 i 2.45.


Nie jest dla mnie jasne jakie były przesłanki umożliwienia użytkownikowi wyłączania repetycji. Może chodziło o umożliwienie właścicielowi ograniczenia w korzystaniu z tej funkcji przez innych domowników (dzieci?) by zaoszczędzić energię sprężyn? Może było to dodanie funkcji, która odróżniała taki zegar od konkurencji i zwiększała jego atrakcyjność? A może impulsem dodania takiej funkcji był popis kreatywności konstrukcyjnej? 

 

Automatyczna sygnalizacja - pod tym terminem rozumie się sygnalizacje dźwiękowe zegara, które są uruchamiane przez mechanizm zegarowy. Przeciwieństwem jest repetycja - sygnalizacja dźwiękowa jest powodowana przez użytkownika.